پس از انجام پایان نامه چه کنیم؟

پس از انجام پایان‌نامه (دفاع، فارغ‌التحصیلی و نگارش مقالات)

۲۵.خود ارزیابی و خودداوری: دانشجو، بزرگترین منتقد خود است چرا که بیشترین تسلط را بر جزئیات پایان‌نامه دارد. تا پیش از این ارزیابی دانشجو تنها توسط مدرس و در قالب امتحان پایان‌ترم انجام می‌گرفت اما در دورۀ کارشناسی ارشد به دلیل پیش‌رو داشتن رخدادی به اسم «دفاع» و افرادی به نام «داور»، ارزیابی شکل دیگری به خود می‌گیرد. دفاعی موفقیت‌آمیز خواهد بود که دانشجو پیش از آن روز، به بهترین نحو خودارزیابی کرده باشد، نقاط ضعف کار خود را از نگاه بیرونی (داور) شناخته و در صدد رفع آن بر آمده باشد. لازمه این امر، به دست آوردن نگاهی گشتالتی به موضوع، روش و نتایج پژوهش است. توانایی ارزیابی و خودداوری، داشتۀ ارزشمندی برای دانشجو، حتی پس از انجام پایان‌نامه و به ویژه در زمان نگارش و انتشار مقاله در مجلات خواهد بود.

۲۶.انصاف علمی و سوگیری: یکی از مباحث مهمی که در روز دفاع یا در روند پایان‌نامه مد نظر قرار می‌گیرد توجه پژوهشگر به نتایج واقعی و پیشگیری از قضاوت شخصی و سوگیری است. این امر گاهی با عنوان پیش داوری علمی و گاه به بی‌انصافی علمی تعبیر می‌شود. در پایان‌نامه این امر اهمیت دوچندان پیدا می‌کند چرا که سنگ‌ بنای منش علمی دانشجو را در مسیر علمی شکل می‌دهد. پایان‌نامه، مجال درس‌آموزی در مکتب انصاف علمی زیر نظر استاد راهنما، مشاور و داوران زبده است.

۲۷.شناخت ارزش‌ها و حق سپاس: یکی از بخش‌های متداول در پایان‌نامه‌ها، صفحۀ تقدیر و سپاسگزاری است. این بخش به پاس قدردانی از زحمات استاد راهنما، مشاور و دیگر همراهان دانشجو در مسیر انجام پایان‌نامه مثل اعضای خانواده، دوستان، متخصصان و ... تدوین می‌شود. گاه این تقدیرها شامل افرادی که در گردآوری داده‌ها با پژوهشگر همراه بوده‌اند هم می شود. مثلا سپاسگزاری از فهرستنویسان و ریاست کتابخانه ملی در پایان‌نامه‌ای که بر فعالیتهای فهرستنویسی کتابخانه ملی متمرکز است. این بخش به ظاهر ساده، تمرین توجه به جزئیات و تقویت دیدگاه قدرشناسانۀ نویسنده است و به وی می آموزد که اولا افرادی که در انجام پژوهش با وی همکاری داشته‌اند را بشناسد و همچنین حق سپاس از آنها را به جای آورد.

۲۸.پیشگیری از اطناب ممل و ایجاز مخل: با اینکه مطالب متعددی در موضوع یک پایان‌نامه منتشر شده و یا یافته‌ها و داده‌های بسیاری از پژوهش در روند پایان‌نامه به دست می‌آید اما پایان‌نامه سقف خاصی برای درج مطالب دارد و چه بسا بارها و بارها باید مطالب مرور شود تا حشویات آن حذف شود. این نکته در هر نوشته‌ای حائز اهمیت است اما تفاوت آن در پایان‌نامه آن است که دانشجو در قبال هر خط که در پایان‌نامه‌اش می‌نویسد باید پاسخگو باشد. هر جمله، می‌تواند دست‌آویزی برای سوال و به چالش کشیدن بشود. پس بهتر است با گزیده‌نویسی علاوه بر پیشگیری از زیاده گویی، زمینه گرفتن ایراد را به حداقل برساند. پایان‌نامه فرصتی برای تمرین کم‌گویی و گزیده گویی است. البته باید توجه داشت که این به معنای حذف ضروریات از متن نیست و نویسنده برای رساندن محتوای پیام خود باید به قدر کفایت و آنچنان که لازم است از کلمات استفاده کند و توضیح کافی ارائه نماید.

۲۹.تقویت اعتماد به نفس: خلق، قدرت می بخشد و قدرت، اعتماد به نفس. در غالب اوقات وقتی پایان‌نامه به انجام می‌رسد چه بسا خود دانشجو باورش نمی‌شود که از پس آن همه کار برآمده است. با دفاع از پایان‌نامه و مشخص شدن نقاط قوت و احیاناً کاستی‌ها، فرد بیش از پیش اعتماد به نفس «توانستن» پیدا می‌کند. چراکه می‌بیند با خلق محصولی علمی حرف‌های نویی در حیطۀ موضوعی خود زده و به عنوان حلقه‌ای واسط در جریان تولید دانش ایفای نقش کرده است. این حس مخصوصاً بعد از انجام پایان‌نامه، هنگامی که پژوهشگر به‌عنوان صاحب نظر یا صاحب اطلاع از نقشه علمی و حوزه تخصصی شناخته شود دوچندان خواهد شد.

۳۰.شناخت و تسلط بر حوزۀ موضوعی: اگر پژوهشگر به خوبی بر پیشینه پژوهش خود مسلط باشد، پژوهش را با دقت و حوصله انجام داده و نتایج پژوهش را به خوبی تعبیر و تفسیر کند، در پایانِ پایان‌نامه بر حوزه تخصصی، نقشه موضوعی و افراد صاحب نظر در آن حوزه واقف می‌شود. این دارایی ارزشمند با مطالعه مستمر و پیگیری مباحث جدید و به روزرسانی دانش تخصصی روز به روز عمیق‌تر و وسیع‌تر خواهد شد.

۳۱.آشنایی با مجلات تخصصی و داوری: یکی از کارهای مهم دانشجو بعد یا در مراحل پایانی انجام پایان‌نامه، انتشار مقاله است. اغلب دانشگاه‌ها گرفتن نمره کامل از پایان‌نامه را منوط به انتشار مقاله مستخرج از پایان‌نامه کرده‌اند. براین اساس دانشجو موظف است مجلات تخصصی رشته و حوزه کاری خود را به خوبی بشناسد تا به بهترین نحو برای انتشار مقاله اقدام کند. همچنین، برای انتشار مقاله، دانشجو ملزم به شناخت روند داوری، شاخصهای داوری و جریانات خاص حاکم بر انتشار مقاله در مجلات است. همراهی استاد راهنما و مشاور زبده و باتجربه در این راه کمک فراوانی به این تقویت این توانایی می‌کند تا دانشجو بتواند به نشر یافته‌ها و اشتراک دانش در حوزۀ پژوهشی خود بپردازد.

۳۲.تجزیه و تحلیل هزینه-سودمندی: در جادۀ پایان‌نامه دوراهی‌های بسیاری پیش پای دانشجو است. انتخاب میان موضوعات، انتخاب استاد راهنما و مشاور، نوع و روش پژوهش، چگونگی انتشار مقالات در همایش‌ها یا مجلات داخلی و خارجی و گزینش داده‌ها برای انتشار مقاله و استفاده حداکثری از داده‌ها برای ارائه در هریک از مقالات، همه و همه نیاز به تجزیه و تحلیل دقیق دارد که پایان‌نامه سبب آشنایی و تمرین آن است. دانشجو در نهایت به این توانایی می رسد که کدام محمل و مسیر بیشترین سودمندی و کمترین هزینه را در پیشبرد اهداف و دریافت نتیجه به دنبال خواهد داشت.

۳۳.تقویت مهارت‌های رایانه‌ای: یکی از مهارتهایی که در طول دوران پایان‌نامه به شدت تقویت می‌شود، مهارت‌های رایانه‌ای است. تهیه منسجم فایلهای واژه‌پردازی، صفحه‌آرایی گزارش پژوهش، تهیه فهرست مندرجات، ویرایش رایانه‌ای، ویرایش جدول‌ها و تصاویر، انتقال داده‌ها از پایگاه های اطلاعاتی یا نرم افزارهای گوناگون (مثل اندنوت، پژوهشیار و...) و حتی ریکاوری و بازگرداندن اطلاعات از جمله این مهارت‌ها به شمار می‌رود. با کمی اغماض می‌توان مهارتهای جستجو و بازیابی اطلاعات اطلاعات و تهیۀ مقالات خارجی از پایگاه های غیررایگان را هم در این دسته گنجاند. پایان‌نامه یکی از بهترین فرصتها برای تقویت و گسترش این مهارت‌هاست. مهارتهایی که تا ورطۀ عمل و مهلکۀ نیاز نباشد آنگونه که باید، درک نخواهد شد.

۳۴.بهره‌وری: استاد راهنمایم همیشه یکی از استادان به نام رشته را مثال می‌زدند که توانسته از تز خود ۱۰ مقاله استخراج کند. یکی از ویژگیهایی که با گذراندن پایان‌نامه کسب می شود افزایش توان بهره‌وری از داشته هاست به نحوی که با کمترین ریزش کاذب و داده های بی اثر یافته هایی ارزشمند منتشر نمود. استخراج انواع مقاله‌های پژوهشی و مروری از بخش‌های مختلف پایان‌نامه این توانمندی را تقویت می‌کند. با داشتن طرحی منسجم و عزمی قوی می‌توان به بهره‌وری از اطلاعات بخشهای مختلف پایان‌نامه می‌توان از آنها برای پیشبرد مرزهای دانش پرداخت.

۳۵.ایجاد شبکۀ غیر رسمی تخصصی: تعدادی از دوستانم افرادی هستند که در دوران پایان‌نامه با آنها آشنا شدم. برخی در تأمین منابع کمکم کردند، برخی در تعاملات حرفه‌ای برای نگارش پایان‌نامه و مقالات مستخرج از آن و برخی در رفع سوال‌ها و یا تکمیل پرسشنامه. این همکاری بعداً به صورت شبکه‌از تعامل افراد هم‌تخصص در آمد. مشابه چنین شبکه‌های همکاری تخصصی در همۀ حوزه ها کم و بیش وجود دارد و افراد با در اختیار قرار دادن تجربیات، منابع (مقاله، پایان‌نامه‌، کتاب، دستنامه و...) به دیگر پژوهشگران هم‌حوزه در انجام پژوهش یاری می‌رسانند. برخی دیگر نیز از جمله اساتید و صاحبنظران، در تعیین پایایی پرسشنامه یا برطرف کردن سوالاتی که در مسیر پژوهش به ذهن پژوهشگر می‌رسد یاری‌گر او هستند. این مورد شامل متخصصان و پژوهشگران خارجی نیز می‌شود که با سرعت، دقت و بدون توجه به فاصله فرهنگی و جغرافیایی یاریگر پژوهشگران هستند.

۳۶.تعهد در قبال حوزۀ تخصصی: پژوهشگر بعد از انجام پایان‌نامه نسبت به حوزه ای که در آن غور و تفحض داشته بایستی تعهد داشته باشد. این حس مسئولیت پذیری و تعهد در قبال موضوع و جریان پژوهش از جمله یافته های معنوی و بسیار با ارزش پژوهشگر خواهد بود. پژوهشگر با شناخت کاستی ها و مسیر موضوعی که برای پژوهش خود انتخاب کرده پیشنهادهای پژوهش را ارائه می دهد و از این حیث نیز نسبت به حیطه تخصصی خود تعهد می یابد. این امر خصوصا در پیگیری موضوعات پیشنهاد شده بعد از اتمام پایان‌نامه نمود پیدا می کند.

۳۷.تعهد در قبال پایان‌نامه: یکی از مسائل مهم پس از انجام پایان‌نامه، تعهد دانشجو در قبال کار انجام شده است. پژوهشگر نسبت به تمام آنچه به‌عنوان مسأله، پیشینه پژوهش، روش پژوهش و ابزاری که از آن استفاده کرده مسئول است. حتی نسبت به آنچه به‌عنوان یافته‌های پژوهش در بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهادهای عملی و پژوهشی ارائه کرده مسئولیت دارد. چرا که پایان‌نامه می‌تواند ابزار اتخاذ تصمیم در سازمان‌ها و نهادهای مسئول گردد. توجه به این نکات، پژوهشگر را در محیط عملی فردی مسئول و متهد نسبت به فرایند دانش‌افزایی و تصمیم‌گیری بار می‌آورد. چیزی که در کلاس‌های درس نظری حاصل نمی‌شود.

۳۸.تقویت حس رقابت سازنده: پژوهشگر با مقایسۀ پایان‌نامه خود با دیگر پژوهش‌های انجام شده در حوزۀ تخصصی خود، به جایگاه کار خود واقف می‌شود. افراد متخصص در حوزه تخصصی هم با مقایسۀ پایان‌نامه‌ها، جایگاه دانشجو را در قیاس با دیگر پژوهشگران تعیین می‌کنند. این امر موجب افزایش انگیزۀ رقابت کیفی میان دانشجویان و در نهایت ارتقاء سطح علمی رشته و حوزه مورد نظر می‌شود.

۳۹.تصاحب جایگاه در حوزه تخصصی: معمولاً بعد از انجام پایان‌نامه و انتشار آن، دانشجو با آن سبک و سیاق در نگارش پایان‌نامه عجین می‌شود و به‌عنوان عضوی از جامعۀ حوزۀ تخصصی که پژوهش در آن صورت گرفته در‌ می‌آید. در واقع می‌توان پایان‌نامه را سنگ محک یا شناسنامۀ علمی دانشجو دانست که پس از انتشار بدان شناخته می‌شود. هرچه پایان‌نامه با دقت و کیفیت بالاتری انجام گرفته باشد جایگاه رفیع‌تری برای پژوهشگر متصور خواهد بود. ناگفته پیداست که این امر به تلاش‌های بعدی و مطالعۀ مستمر دانشجو نیز بستگی دارد اما سنگ بنای آن در دورۀ کارشناسی ارشد و گذران پایان‌نامه گذاشته می‌شود.

۴۰.حرفی برای گفتن: در نهایت فردی که پایان‌نامه را به انجام می‌رساند در واقع صاحب «حرفی برای گفتن» می‌شود. چراکه ماه‌ها در یک حوزه تخصصی جستجو می‌کند، می‌خواند و می‌نویسد. از این رهگذر پس از اتمام این دوره نگرش متفاوتی به جهان حرفه‌ای خواهد یافت. نگاهی که با آنچه از طی این دوران کسب کرده عمیق‌تر خواهد بود. هر تجربه و آموخته‌ای هرچند کوچک، گنجی ارزشمند بر توشۀ دانشجو می‌افزاید که یاریگر او در مسیر پرپیچ وخم رو به تعالی خواهد بود. 

مشاوره پایان نامه